NI TO SKRZYP, NI TO SOSNA

Z cyklu: ATLAS DZIWADEŁ – ROŚLINY

Uch, jak się zdziwiłam! Słyszeliście o rzewni? To zlepek cech pewnych roślin zarodnikowych i szpilkowych, będący rośliną... okrytonasienną.

PLANT ID

RZEWNIA SKRZYPOLISTNA

łac. Casuarina equisetifolia, ang. Australian pine

• pozycja systematyczna: królestwo: rośliny; klad: rośliny naczyniowe; klasa: okrytonasienne; rząd: bukowce; rodzina: rzewniowate; rodzaj: rzewnia; gatunek: rzewnia skrzypolistna;
• występowanie: Australia, pd-wsch Azja;
• cechy: wiecznie zielone drzewo, jednopienność, wiatropylność, wiatrosiewność;
• ciekawostki: jest drzewem liściastym, lecz ma pewne cechy skrzypów i wygląda jak roślina szpilkowa (nagonasienna)! Fotosyntezę przeprowadza gałązkami, nie liśćmi. 

Do rodzaju rzewnia (Casuarina) należy kilkanaście gatunków tropikalnych drzew i krzewów słynących z wydajnego drewna opałowego, podobno najlepszego na świecie, oraz z nietypowego wśród roślin okrytonasiennych ulistnienia. Liście rzewni mają postać zielonych łuseczek ciasno przylegających do cieniutkich, zielonych gałązek. Gałązki te bardzo przypominają z pewnej odległości sosnowe igły. I tak jak u sosen, od czasu do czasu opadają z drzewa na ziemię. Ale na tym nie koniec podobieństw do iglaków. Rzewnie są wiecznie zielone, co oznacza, że nie tracą liści i nie zmieniają ich barwy niezależnie od tego, jaka pora roku aktualnie panuje. Mają też zdrewniałe owoce niezwykle podobne do szyszek - wprawdzie nie sosnowych, tylko raczej modrzewiowych, ale to nie przeszkadza w odbiorze rzewni jako rośliny nagonasiennej.

Rzewnia Casuarina cristata - nie do uwierzenia, że jest rośliną okrytonasienną!

Owocem rzewni w sensie botanicznym jest orzeszek. Posiada on skrzydełko, całość zaś ma mocno wydłużony, prawie wrzecionowaty kształt. Orzeszek tkwi w zdrewniałej komorze powstającej z zalążni słupka. Zbiór komór z orzeszkami tworzy owocostan łudząco podobny do szyszki nagonasiennych.

Owoce (na dole) i owocostany (na górze) roślin z rodzaju rzewnia.

Istnieje jeszcze jedna zdumiewająca cecha tych roślin. Jeżeli przyjrzymy się zielonym gałązkom rzewni z bliska, uderzy nas ich podobieństwo do skrzypów. Łuskowate, zredukowane liście rzewni zrośnięte są w ząbkowane pochewki dookoła węzłów na pędach. I tak jak u skrzypów, nie przyjmują na siebie ciężaru funkcji asymilacyjnej, pozostawiając ją łodydze (czyli w tym wypadku gałązkom). Co więcej, gałązki te wydają na wietrze charakterystyczne dźwięki, odbierane przez niektórych ludzi jako kojące i melodyjne. To również łączy je ze skrzypami, które - jak powszechnie wiadomo - popiskują i skrzypią. Szczególnie dobra w udawaniu skrzypu jest rzewnia skrzypolistna (Casuarina equisetifolia).

RZEWNIA SKRZYPOLISTNA, ZWANA SOSNĄ AUSTRALIJSKĄ to najbardziej znany przedstawiciel rodzaju, rosnący w Australii i preferujący siedliska przy brzegu oceanu. Należy do roślin drzewiastych i bardzo przypomina sosnę - nie tylko ze swej zwyczajowej nazwy.

Jak na rzewnię raczej nie przystało (ale za to jak przystało na sosnę), gatunek ten jest jednopienny - na tym samym drzewie wydaje odrębne kwiaty męskie i żeńskie. Kwiatostany męskie w postaci cienkich, beżowych kotek znajdują się na końcach gałązek. Pojedynczy kwiat męski jest po prostu samotnym pręcikiem, otoczonym niewidocznymi podsadkami (rodzajem liści przykwiatowych). 

Natomiast kwiatostany żeńskie to główki wyrastające z gałązek. Pojedyncze kwiaty mają barwę intensywnie czerwoną i wyglądają jak włoski zniszczonego pędzla do golenia. Z żeńskich kwiatostanów powstają, jak u wszystkich rzewni, owocostany wyglądające jak szyszki. Są one stłoczone i oblepiają dłuższe odcinki gałęzi. I tak jak np. szyszki sosny, najpierw mają barwę zieloną, z czasem zaś drewnieją.

Rzewnia skrzypolistna - dojrzewające owocostany.

ZNACZENIE RZEWNI W PRZYRODZIE jest większe, niż mogłoby się wydawać. Rzewnia jest oczywiście producentem, dostarcza więc naszej planecie tlenu i materii organicznej - jak wszystkie rośliny zielone. Ma też korzystny wpływ na glebę, co wiąże się z jej symbiozą z promieniowcami. Mniej więcej jedna trzecia osobników posiada brodawki korzeniowe, w których żyją bakterie (właśnie wspomniane promieniowce) zdolne do przetwarzania azotu z powietrza na przyswajalne związki azotowe. Część tych związków trafia do gleby, m.in. poprzez obumieranie tkanek roślinnych, tak więc dzięki rzewniom gleba wzbogacana jest w deficytowy pierwiastek.

Rzewnia jest żywicielką larw niektórych gatunków motyli nocnych. Larwy te odżywiają się nietypowo jak na larwy motyli, bowiem ich podstawowym pokarmem są nie zielone części roślin, tylko sok drzewny. Aby się do niego dostać, larwa najpierw drąży w pniu drzewa poziomy odcinek korytarza, potem zaś pionowy, skierowany w dół. Wejście do swego "domu" zatyka mieszanką jedwabnej nici z wiórkami drewna. Wewnątrz pnia żeruje, po czym się przepoczwarcza. 

Trzeba jednak wspomnieć o ujemnych skutkach pojawiania się rzewni tam, gdzie nie jest ona gatunkiem rodzimym. Została ona wprowadzona np. na Hawaje i Karaiby, do Egiptu, Chin i wielu innych miejsc na świecie, jako roślina o znaczeniu gospodarczym, albo - tak jak na Bermudach - w celu zastąpienia w ekosystemach jałowców, które wyginęły wskutek choroby. Tymczasem jej wpływ na natywną florę okazał się niekorzystny i w niektórych lokalizacjach trzeba było uznać rzewnię za gatunek inwazyjny. Podstawą tego zjawiska może być m.in. allelopatia - wydzielanie do podłoża substancji hamujących wzrost i rozwój gatunków konkurencyjnych. Hipotezę tę potwierdza fakt, iż pod niektórymi rzewniami nie rosną żadne inne rośliny. Źródłem zwalczających konkurencję substancji są prawdopodobnie opadłe "igły". Kolejne punkty ujemne rzewnia "zarobiła" tam, gdzie osiedliła się na nadmorskich klifach. Jej silne korzenie wrastają w podłoże, rozłupując klify na części, co przyspiesza znacznie ich erozję.

Spowodowana przez rzewnie (na zdjęciu) erozja wybrzeża.

WYKORZYSTANIE RZEWNI PRZEZ CZŁOWIEKA to długa lista przykładów. Drzewo jest sadzone jako wiatrołom, jako roślina utrwalająca wydmy nadbrzeżne, lub w celu regeneracji gleby (dzięki brodawkom korzeniowym z bakteriami asymilującymi azot atmosferyczny). Ponadto jest popularne jako bonsai. Drewno rzewni jest doskonałe do wznoszenia domów i robienia mebli z racji odporności na termity. Wykorzystywane jest także jako surowiec do wyrobu narzędzi i wysokoenergetyczny opał.  Żywica rzewni to pokarm Aborygenów (tylko z niektórych gatunków). Rzewniowe orzeszki po fermentacji spożywane są przez Aborygenów w celu odurzenia się (rzewnia skrzypolistna). Aby ta diabelska karma nabrała lepszego smaku, przed nastawieniem fermentacji mieszana jest z moczem! 

I na tym kończę, bo się za bardzo rozrzewniłam...

© Agata A. Konopińska