DRAPIEŻNA HARFA

Z cyklu: ATLAS DZIWADEŁ – ZWIERZĘTA

Niecałe 10 lat temu okazało się, że na dnie Pacyfiku żyje sobie… harfa. Ma ramę i struny, lecz wygląd instrumentu muzycznego nie zmienia faktu, iż owa podwodna harfa należy do gąbek i zarazem do królestwa zwierząt. Nie wszyscy mają świadomość, że na świecie w ogóle istnieją takie dziwne zwierzęta jak gąbki, a co dopiero gąbki w postaci harfy. Mało tego: harfy, która urządza sobie polowania na skorupiaki! Nietypowa budowa oraz odmienne od większości gąbek obyczaje czynią gąbkę-harfę prawdziwym dziwolągiem.

ANIMAL ID

GĄBKA-HARFA, Chondrocladia lyra

łac. Chondrocladia lyra, ang. Lyre sponge, Harp sponge

• pozycja systematyczna: królestwo: zwierzęta; typ: gąbki; gromada: gąbki niewapienne; rząd: Poecilosclerida; rodzina: Cladorhizidae; rodzaj: Chondrocladia; gatunek: Chondrocladia lyra; 
• występowanie: kaniony w dnie Pacyfiku na wybrzeżu Kalifornii; 
• cechy: kształt instrumentu strunowego, 40 cm wysokości, osiadły tryb życia; 
• ciekawostki: drapieżnictwo (ogromna rzadkość w świecie gąbek), brak komórek kołnierzykowych (odpowiedzialnych u gąbek za większość czynności fizjologicznych).

W 2000 roku w pacyficznych głębinach u wybrzeży Kalifornii odkryto zadziwiające zwierzę: gąbkę przypominającą wyglądem lirę albo harfę. W dodatku drapieżną! Przez kilkanaście lat badano ją i opisywano, by wreszcie wpisać ją na listę Top Ten New Species 2013, sporządzaną regularnie przez Międzynarodowy Instytut Badania Gatunków z Arizony. Wybrano ją spośród 140 kandydujących, nowo odkrytych gatunków. Świadczy to o jej wyjątkowości.

Jak powszechnie wiadomo, gąbki są filtratorami, to znaczy żywią się odfiltrowaną z wody zawiesiną materii organicznej. Ale Ch. lyra żyje w miejscu, w którym nie ma innego wyjścia: musi polować. Na głębokości ponad 3 km jest ciemno i zimno, nie ma tam roślin ani zbyt wielu organicznych szczątków, więc łańcuchy pokarmowe bazują na samożywnych bakteriach i drapieżnictwie. Wprawdzie dzisiaj drapieżnictwo gąbek nie jest już uważane za tak wielki ewenement jak w XX wieku, lecz z pewnością jest to cecha w świecie gąbek nietypowa.

Nietypowa jest także budowa Ch. lyra, kojarząca się nie - jak u zwyczajnych gąbek - z wazonem, kielichem czy rurą, lecz z instrumentem strunowym. Nie ma tu miejsca na wewnętrzną przestrzeń pełniącą rolę jamy ciała (spongocel). Nie ma też pracowitych komórek kołnierzykowych, które odfiltrowują z wody pokarm i pobierają tlen, a także wydalają produkty przemiany materii. Ch. lyra osiąga zwykle 40 cm wysokości i przyczepia się do dna oceanu ryzoidami - wypustkami podobnymi do korzonków. Inne wypustki ("struny harfy") sterczą pionowo do góry - za ich pomocą gąbka poluje na małe skorupiaki, uwięzione w zamieszkiwanych przez nią podwodnych kanionach. Pionowe wypustki pokryte są małymi haczyko-włoskami (filamentami), dzięki którym gąbka może chwytać swe ofiary. Schwytana ofiara zostaje otoczona cienką błonką i strawiona.

A czym są kulki widoczne na szczycie "strun"? To zbiorniczki, w których powstają plemniki. Pakiety plemników są wyrzucane do wody, a gdy trafią z jej prądem na znajdującego się w sąsiedztwie innego osobnika, są wsysane w głąb jego ciała. Wessane plemniki uruchamiają proces dojrzewania komórek jajowych i w końcu dochodzi do zapłodnienia. Mniej więcej w połowie "struny" zaczyna rosnąć wybrzuszenie, w którym rozwija się larwa.

Zadajmy sobie teraz klasyczne pytanie: dlaczego Ch. lyra wygląda tak dziwnie? Jaki jest tego biologiczny sens? Zdaniem amerykańskich naukowców "strunowa" budowa tej gąbki przynosi jej wielką korzyść: przez prądy morskie omywana jest bardzo duża powierzchnia ciała zwierzęcia, dzięki czemu sprawnie zachodzi wymiana gazowa i dystrybucja plemników. Rośnie też szansa na kontakt z plemnikami innej gąbki i zapłodnienie. Niewykluczone, że taka budowa umożliwiła tej gąbce funkcjonowanie bez komórek kołnierzykowych, zajmujących się wymuszaniem przepływu wody wokół ciała gąbek i trawieniem pokarmu.

Czy gąbka-harfa jest jedynym drapieżnikiem wśród gąbek? Jak już wspomniałam - nie. Od około 20 lat wiadomo, że takie ewenementy się zdarzają, występują nawet w Europie, w Morzu Śródziemnym. Cała rodzina gąbki-harfy (Cladorhizidae) to drapieżniki o ciekawych formach ciała, polujące na zwierzątka morskie zamiast, jak Pan Bóg przykazał, odfiltrowywać z wody rozdrobnioną materię organiczną. 

Na zakończenie rzućmy okiem na jednego z „odlotowych”, drapieżnych kuzynów gąbki-harfy: tzw. drzewko ping-pongowe (Chondrocladia lampadiglobus). 

Kosmos, prawda?

© Agata A. Konopińska 

ŹRÓDŁA: 

• W.L. Lee, H.M. Reiswig i inni (2012) An extraordinary new carnivorous sponge, Chondrocladia lyra, in the new subgenus Symmetrocladia (Demospongiae, Cladorhizidae), from off of northern California, USA. W: Invertebrate Biology 131 (4), 259-284.
• B.Oskin (2012) Weird-Looking, Meat-Eating Sponge Found In Deep Sea. https://www.livescience.com

ZDJĘCIA:

• www.mbari.org;
• pl.pinterest.com;
• blogs.scientificamerican.com;
• ismaeljsnatura.blogspot.com